Τι να κάνετε αν συναντήσετε λύκους στο δρόμο – Η οργάνωση Καλλιστώ μας συμβουλεύει

Καστοριά, Θεσσαλονίκη, Αχαρνές, είναι μερικές από τις κατοικημένες περιοχές που επισκέφθηκαν τους τελευταίους μήνες οι λύκοι.

Και ενώ η είδηση μπορεί να προκαλεί πανικό, τα πράγματα δεν είναι καθόλου τόσο άσχημα όσο ακούγονται. Συζητήσαμε με τον Δρ. Βιολογίας και επιστημονικού υπεύθυνο για τον λύκο στην Περιβαλλοντική Οργάνωση Καλλιστώ, Γιώργο Ηλιόπουλο, προκειμένου να μας ενημερώσει για το πώς πρέπει να αντιδράσουμε αν συναντήσουμε έναν ή περισσότερους λύκους.

1. Σε ποιες κατοικημένες περιοχές έχουμε καταγραφές για παρουσία λύκων;

Ο λύκος είναι ένα από τα πιο προσαρμοστικά είδη θηλαστικών. Η προσαρμογή του σε ποικίλα περιβάλλοντα και κυρίως στον άνθρωπο και στις ποικίλες δραστηριότητές του, οφείλεται κυρίως στη μεγάλη ευελιξία της συμπεριφοράς του και της κοινωνικής οργάνωσής του.

Η επιλογή βιοτόπου από τους λύκους εξαρτάται πολύ από τη διαθεσιμότητα της τροφής. Πολλοί άνθρωποι έχουν στο μυαλό τους την εικόνα μιας αγέλης λύκων που ζει στις πιο ακατοίκητες περιοχές, μέσα σε πυκνά δάση μακριά από τον άνθρωπο. Εν μέρει αυτό είναι αληθές, αν έχει κάτι να φάει εκεί, αλλά απέχει από την πραγματικότητα.

Στην Ελλάδα, οι πληθυσμοί των άγριων οπληφόρων, που εν δυνάμει αποτελούν τροφή για το λύκο όπως το ζαρκάδι, το ελάφι και ο αγριόχοιρος, εμφανίζουν κυμαινόμενες πυκνότητες στις περισσότερες περιοχές της κατανομής τους. Όπου τα άγρια οπληφόρα είναι διαθέσιμα σε ικανοποιητικές πυκνότητες, οι λύκοι βασίζονται τροφικά σε αυτά αλλά μπορεί να τρέφονται επίσης με κτηνοτροφικά ζώα που φυλάσσονται πλημμελώς, πτώματα ζώων που αφήνονται στο ύπαιθρο, και, όχι σπάνια, επιτίθεται σε κυνηγετικούς ή αδέσποτους σκύλους καθώς πρόκειται για πηγές τροφής εύκολα προσβάσιμες και επομένως ενεργειακά περισσότερο αποδοτικές.

Έτσι, σε αναζήτηση εύκολης τροφής είναι συνηθισμένες οι εμφανίσεις λύκων στα περίχωρα μεγάλων πόλεων στις παρυφές ή ακόμα και μέσα σε χωριά κυρίως κατά τη διάρκεια της νύχτας, σε καλλιεργούμενες εκτάσεις και γενικά περιοχές όπου μπορούν να βρουν πιο εύκολα τροφή. Η συμπεριφορά αυτή μπορεί για τους ανθρώπους να είναι ανεπιθύμητη ή ασυνήθιστη, σύμφωνα με την γενική πεποίθηση ότι ο λύκος είναι ζώο μόνο του δάσους, αλλά εν τέλει είναι φυσική και αποτελεί ένδειξη προσαρμογής σε ανθρωπογενή περιβάλλοντα. Παρόλα αυτά, δεν είναι επιθυμητή διαχειριστικά, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε σταδιακή εξοικείωση των λύκων. Θα πρέπει λοιπόν να περιορίζεται με την πρόληψη, δηλαδή τη μείωση της διαθεσιμότητας εύκολης τροφής όπως είναι τα πτώματα αλλά και τον περιορισμό της πρόσβασης στα κτηνοτροφικά ζώα.

2. Είναι απειλή για τον άνθρωπο ο λύκος;

Οι απρόκλητες επιθέσεις υγειών λύκων σε ανθρώπους είναι υπαρκτό αλλά πολύ σπάνιο φαινόμενο στις ανεπτυγμένες χώρες του 20ού και 21ου αιώνα. Στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, όπου ζουν πάνω από 62.000 λύκοι κοντά σε περιοχές με εκατομμύρια κατοίκους, οι επιθέσεις λύκων που κατέληξαν σε τραυματισμό ή θάνατο ανθρώπων είναι ελάχιστες (μόνο 2 θάνατοι τα τελευταία 40 χρόνια) και σχετίζονται συνήθως με ισχυρά εξοικειωμένους λύκους εξαιτίας κυρίως λανθασμένης συμπεριφοράς ανθρώπων όπως η παροχή τροφής.

Στην Ελλάδα δεν έχουν καταγραφεί απρόκλητες επιβεβαιωμένες επιθέσεις σε ανθρώπους. Μόνο μια επίθεση σε ηλικιωμένη γυναίκα έχει καταγραφεί στην περιοχή της Καστοριάς, κοντά ή εντός εγκατάστασης με κτηνοτροφικά ζώα, από λύκο που ενδεχομένως ήταν εγκλωβισμένος εντός περίφραξης με κτηνοτροφικά ζώα, ενώ έχουν αναφερθεί και λίγες άλλες περιπτώσεις, που δεν έχουν όμως επιβεβαιωθεί.

Πρόσφατα μάλιστα το Τριμελές Εφετείο Θράκης επικύρωσε την Πρωτόδικη απόφαση για τον θάνατο μιας Αγγλίδας τουρίστριας τον Σεπτέμβριο του 2017 στην Μαρώνεια Ροδόπης. Με την απόφασή του το Εφετείο έκρινε πως ο θάνατος της τουρίστριας προήλθε από επίθεση μη επιτηρούμενων σκύλων φύλαξης, και όχι από λύκους, όπως λανθασμένα είχε θεωρηθεί τις πρώτες ημέρες μετά το τραγικό συμβάν.

Δυστυχώς, πολλές φορές στον δημόσιο διάλογο η ενοχοποίηση της άγριας ζωής, όπως του λύκου ή της αρκούδας, είναι η εύκολη λύση. Ωστόσο, κάθε δημόσια αναφορά ή δήλωση πρέπει να βασίζεται σε διασταυρωμένα στοιχεία και όχι σε εικασίες, ώστε να μην στοχοποιούνται άδικα είδη της άγριας πανίδας.

3. Πώς πρέπει να αντιδράσουμε αν δούμε έναν λύκο στην αυλή μας;

Αν δούμε έναν λύκο να βρίσκεται στην αυλή του σπιτιού μας, τότε σημαίνει πως κάτι τον έχει οδηγήσει σε αυτή, πιθανότατα κάποια τροφική πηγή με συνηθέστερη πηγή προσέλκυσης τα σκυλιά μας ή κτηνοτροφικά ζώα ή κάποια ζωικά υπολείμματα. Τέτοιου είδους επισκέψεις γίνονται κατά κανόνα τις βραδινές ώρες, μιας και ο λύκος φοβάται και αποφεύγει τον άνθρωπο, ο οποίος δραστηριοποιείται κυρίως την ημέρα. Στην περίπτωση αυτή διατηρούμε πάντα την ψυχραιμία μας, προκαλούμε δυνατό θόρυβο κάνοντας αντιληπτή την παρουσία μας, και ενεργοποιούμε τον όποιο διαθέσιμο φωτισμό μόνιμο ή φορητό. Οι ενέργειες αυτές στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι αρκετές για να τρομάξουν τους λύκους και να τους διώξουν. Στη συνέχεια ελέγχουμε την αυλή μας για πιθανές εισόδους και αδύνατα σημεία και επιδιορθώνουμε κατάλληλα την περίφραξη. Χρησιμοποιούμε επίσης αυτόματα φωτιστικά σώματα που ενεργοποιούνται με την κίνηση.

Στη συνέχεια, επικοινωνούμε με το Δασαρχείο της περιοχής για να ενημερώσουμε για το περιστατικό και να λάβουμε περαιτέρω οδηγίες.

4. Πώς πρέπει να αντιδράσουμε αν δούμε έναν λύκο στο δρόμο είτε οδηγούμε είτε είμαστε πεζοί;

Παραμένουμε ψύχραιμοι/ες σε τυχόν συναντήσεις. Αν συναντήσουμε λύκο ή λύκους στη φύση ενώ περπατάμε, σε απόσταση 50 μέτρων και περισσότερο από εμάς, παραμένουμε ήρεμοι και δεν τρέχουμε. Παρατηρούμε απλώς τα ζώα, και δεν τα πλησιάζουμε για να τα φωτογραφίσουμε, απομακρυνόμαστε αν μπορούμε αργά και κυρίως δίνουμε στα ζώα τον απαραίτητο χώρο διαφυγής εφόσον απαιτείται. Οι λύκοι μπορεί να παρατηρούν από απόσταση έναν άνθρωπο, ιδιαίτερα τα νεαρά ζώα που είναι περισσότερο περίεργα και άπειρα, και στη συνέχεια συνεχίζουν τον δρόμο τους.

Σε περίπτωση συνάντησης σε απόσταση μικρότερης των 30 μέτρων και όταν οι λύκοι, ενώ μας έχουν αντιληφθεί, εξακολουθούν και μας πλησιάζουν (ένδειξη εξοικείωσης), τότε δεν πρέπει να τρέξουμε, ούτε να φοβηθούμε, αλλά να αντιδράσουμε έντονα, δηλώνοντας με την στάση του σώματός μας ότι εμείς είμαστε “το επικίνδυνο είδος”, να φωνάξουμε και να σηκώσουμε τα χέρια μας ψηλά κραδαίνοντας ότι αντικείμενο έχουμε διαθέσιμο, ώστε να φανούμε μεγαλύτεροι και να περάσουμε στον λύκο το μήνυμα ότι θα πρέπει να μας φοβάται.

Αν συναντήσουμε έναν λύκο ενώ οδηγούμε, τότε μειώνουμε ταχύτητα, του δίνουμε την δυνατότητα να απομακρυνθεί από τον δρόμο, όπως θα κάναμε και με ένα αδέσποτο σκυλί, καθώς δεν θέλουμε να συγκρουστούμε μαζί του και να τον τραυματίσουμε. Σε καμία περίπτωση δεν επιταχύνουμε, δεν κορνάρουμε και δεν κάνουμε ελιγμούς, καθώς έτσι θέτουμε σε κίνδυνο την δική μας ασφάλεια αλλά και την ασφάλεια του ζώου. Επίσης πρέπει να πούμε πως είτε πρόκειται για λύκο, είτε για αρκούδα, η επιλογή που δυστυχώς έχουν κάνει ορισμένοι, να επιταχύνουν το όχημα τους και να κυνηγούν ένα ζώο με μοναδικό σκοπό να τραβήξουν βίντεο και να το αναρτήσουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι εκτός από επικίνδυνη και απαράδεκτη.

5. Πώς μπορούμε να προστατεύσουμε τα ζώα μας από τους λύκους;

Σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου δεν υπάρχουν εκτεταμένες περιοχές χωρίς ανθρώπινες δραστηριότητες, όπου οι λύκοι μπορούν να ζήσουν μακριά από τους ανθρώπους, αναγκαστικά θα πρέπει να μοιραζόμαστε με την άγρια ζωή τον ίδιο χώρο. Οι ζημιές στο κτηνοτροφικό κεφάλαιο από τους λύκους είναι ένα υπαρκτό και συχνό φαινόμενο στα ανθρωπογενή περιβάλλοντα της Ευρώπης και αποτελεί φαινόμενο προσαρμογής. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος (πρόληψη) των ζημιών στην κτηνοτροφία δεν υπάρχει μια και μοναδική μέθοδος, αλλά ο συνδυασμός μεθόδων είναι ο πιο αποτελεσματικός.

Από τις αποτελεσματικότερες μεθόδους πρόληψης των ζημιών από τον λύκο και τα άλλα σαρκοφάγα θηλαστικά, όπως η αρκούδα, είναι η χρήση σκύλων φύλαξης κοπαδιών, με κατάλληλη εκπαίδευση, επαρκή κτηνιατρική φροντίδα και σωστή διατροφή. Η επιτήρηση του κοπαδιού από βοσκό μειώνει επίσης σημαντικά τις απώλειες καθώς και η αποφυγή δύσβατων περιοχών κατά τη διάρκεια της βόσκησης.

Σπανιότερα, λύκοι μπορούν να εισέλθουν μέσα στα μαντριά και να προκαλέσουν ζημιές στο κοπάδι, οι οποίες στις περιπτώσεις αυτές είναι σημαντικές. Η βελτίωση της περίφραξης και της ποιότητας κατασκευής μιας στάνης, η τοποθέτηση πιστοποιημένης ηλεκτροφόρας περίφραξης, σε συνδυασμό με την παρουσία ποιμενικών σκύλων μειώνει δραστικά αυτές τις απώλειες.

Σε σχέση με οικόσιτα ζώα, δεν αφήνουμε δεμένα τα σκυλιά μας κατά τις βραδινές ώρες εκτός περίφραξης. Φροντίζουμε η περίφραξή μας να είναι σε καλή κατάσταση, ικανού ύψους (>1.5 μέτρα) γερά πακτωμένη στο έδαφος και χωρίς κενά ή τρύπες

Σε περίπτωση που κάνουμε μια βόλτα στην φύση περιορίζουμε με λουρί τα κατοικίδια σκυλιά και τα έχουμε υπό σταθερή επιτήρηση, όταν βρισκόμαστε σε περιοχές όπου μπορεί να συναντήσουμε λύκους προκαλώντας ταυτόχρονα θόρυβο για να δηλώνουμε έτσι την παρουσία μας.

6. Παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού και αν ναι, για ποιους λόγους; Τι σημαίνει αυτό για το οικοσύστημα;

Τα τελευταία χρόνια, οι πληθυσμοί του λύκου σε πολλές χώρες της Ευρώπης έχουν αυξηθεί, χάρη στο ευνοϊκό νομικό καθεστώς προστασίας, αλλά κυρίως και της φυσικής ανάκαμψης των οικοσυστημάτων, με κυριότερη την αύξηση των φυσικών τους θηραμάτων. Σύμφωνα με προκαταρκτικές εκτιμήσεις από την καταγραφή που είναι σε εξέλιξη στο πλαίσιο της Εποπτείας, εκτιμάται ότι ο πληθυσμός του λύκου στην Ελλάδα ανέρχεται σε τουλάχιστον 2.000 άτομα.

Η παρουσία του λύκου είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της δυναμικής ισορροπίας ενός οικοσυστήματος, σε επίπεδο ρύθμισης πληθυσμών των άγριων οπληφόρων και συμβάλλει στην διατήρηση της ποικιλομορφίας της δομής μιας βιοκοινότητας αλλά και στον περιορισμό μεταδοτικών ασθενειών της άγριας πανίδας. Σε κάθε περίπτωση όμως είναι σημαντικό να παρακολουθούνται οι αυξομειώσεις τόσο του πληθυσμού του λύκου όσο και των θηραμάτων του, κυρίως για όσα είδη βρίσκονται σε μικρούς πληθυσμούς και έχουν μικρές κατανομές (π.χ κόκκινο ελάφι της Πάρνηθας).

Η συνύπαρξη του λύκου με τον άνθρωπο μπορεί να μην είναι εύκολη, αλλά είναι εφικτή όταν ακολουθούνται σωστές πρακτικές και μέθοδοι αποφυγής των συγκρούσεων, κατανοώντας ταυτόχρονα και τον σημαντικό ρόλο του λύκου στη φύση. Για τον λόγο αυτό είναι σημαντικό οι κρατικοί φορείς να μεριμνούν για την εφαρμογή των μεθόδων πρόληψης υποστηρίζοντας τους παραγωγούς, να συνεργάζονται με τους επιστήμονες και όλες τις κοινωνικές ομάδες που αλληλεπιδρούν με το είδος, αλλά και οι πολίτες να ενημερώνονται έγκυρα για την παρουσία και την οικολογία του λύκου στη χώρα μας.